Χειμώνας βαρύς [#09]

3. Ολοκληρωτισμός και μισαλλοδοξία

Αν πιάσει κανείς να μιλά για πολιτική με τους ανθρώπους, σύντομα θα καταλάβει πως, ακόμα κι αν οι ίδιοι απεχθάνονται τον ολοκληρωτισμό, οι αντιλήψεις τους είναι ξεκάθαρα ολοκληρωτικές. Ο καθένας έχει την άποψη και την ιδέα του, μα ζητά να εφαρμοστούν επί ολόκληρης της κοινωνίας. Θαρρεί την ιδέα του για σπορά ζωτικής σημασίας, πυρήνα της θεμελιωδέστερης λύσης. Θαρρεί πως η κοινωνία δε νιώθει και δεν καταλαβαίνει, πως στέκει τυφλή στο εκτυφλωτικό φως του οποίου είναι μύστης και μυσταγωγός ή ό,τι άλλο. Στην τελική, κάθε επιμέρους ομάδα, ονειρεύεται μια κοινωνία στα μέτρα και στα χρώματά της κι είναι καχύποπτη προς την πολυχρωμία.

Ας πούμε, οι Αριστεροί θέλουν μια αριστερή κοινωνία, όχι με την έννοια να φτιαχτεί μια κοινωνία των Αριστερών, μα η κοινωνία σύμπασα να υποταχθεί στα αριστερά ιδεώδη. Μάλιστα, λέγαν και τούτο παλαιότερα, πως δηλαδή η Κομμουνιστική Επανάσταση ήταν καταδικασμένη, στο βαθμό που απέτυχε να εγκατασταθεί όμοια στα γύρω έθνη. Η επιτυχία της επανάστασης, δηλαδή, στηριζόταν στην επέκταση και παγκοσμιοποίηση, δηλαδή στην παντοκρατορία της. Από την άλλη, Αναρχικοί και λοιποί «αντι», αν αφήσεις τις αμπελοφιλοσοφίες στην άκρη και σταθείς στα απλά και καθημερινά τους οράματα, δε ζητούν και τίποτα διαφορετικό. Ζητούν κι αυτοί μια κοινωνία αναρχική, στο σύνολό της, παρά μια κοινωνία των Αναρχικών. Ζητούν την καταστροφή του Κράτους, μα θα 'πρεπε να ζητούν περισσότερο την ανεξαρτητοποίηση των ίδιων απ' το Κράτος και ν' αφήσουν την υπόλοιπη κοινωνία ν' αποφασίσει κατά πώς γουστάρει. Ούτ' όλοι μισούν το Κράτος, ούτ' όλοι το θεωρούν βασικό υπαίτιο της δυστυχίας τους. Τι να κάνουμε τώρα; Να τους δείρουμε; Άμα ρωτήσεις ένα γύρω, μια χαρά είναι οι πολλοί στην ησυχία τους. Σου λένε: εγώ θέλω να δουλεύω 8 με 4 και μετά ν' αράζω σπίτι, όχι να τρέχω σε συνελεύσεις και στην Πνύκα. Τι θα γινότανε λοιπόν μεθαύριο, αν χαριζόταν στους αναρχικούς μια νίκη; Θα επέβαλαν μια ακρατική κοινωνία ή θα επέτρεπαν σ' όσους γουστάρουν να 'χουν το κράτος τους; Θα σου έλεγαν, βέβαια, ότι οι αναρχικοί δεν επιβάλλουν και τα σχετικά, αλλά μια χαρά τους βλέπω να προβαίνουν σε απαλλοτριώσεις άμα έχουν ανάγκες και στο όνομα μια κοινωνίας, που ουδέποτε ρωτήθηκε. Και μια χαρά κάνουν, αλλά υπογραφή να βάζουν τη δική τους κι όχι της κοινωνίας.

Δεν παίρνει να τους ικανοποιήσεις όλους, που να χτυπάς την κεφαλή σου στων αιώνα των αιώνων. Από την άλλη τι; να πιάσεις την αφαίρεση; Άμα πιάσεις ν' αφαιρείς ό,τι ξυνίζει στον ένα κι ό,τι βρωμάει στον άλλο π.χ. φασίστες, δεξιούς, νοικοκυραίους, εμπόρους, έχοντες, πατριώτες, θρήσκους και δε συμμαζεύεται (τα προηγούμενα αλληλοκαλύπτονται, σε κάποιο βαθμό) η μισή κοινωνία, πλάκα-πλάκα, θα έμενε στην απ' έξω.

Για δεξιούς, φασίστες κι επαμφοτερίζοντες  δε θα χάσω τσάμπα λόγια: τον ολοκληρωτισμό της φιλελεύθερης φιλοσοφίας τον βιώνουμε στο πετσί μας, σχεδόν, όσο θυμάμαι τον εαυτό μου. Απ' αυτό το φρούτο, 'νταξει, χορτάσαμε. Εκτός κι αν νομίσει κανείς ότι ο πασοκικός πολιτισμός, που σάρωσε τη χώρα μας, ήταν στ' αλήθεια σοσιαλιστικός.

Λέω, λοιπόν, εδώ ότι παρά να παλεύει ο καθένας για τα ηνία της διακυβέρνησης, ας πιάσει πρώτα να δομήσει μια μικρο-κοινωνία όπως την οραματίζεται, στο βαθμό που είναι εφικτό, στην κλίμακα που είναι δυνατό και σε χρόνο παρόντα. Έτσι θ' αναγκάζεται να δίνει τις συγκρούσεις, που του επιβάλλει ετούτη η νέα του, μα πραγματική στάση, απ' το να οραματίζεται τις μάχες που 'ναι να δωθούν στην ιδεατή επανάσταση του τέλους της Ιστορίας. Οι αναρχικές κολεκτίβες - θαρρώ, μ' όλη την ξινίλα και την κριτική μου - είναι σήμερα οι μόνες πολιτικές οντότητες, που πλησιάζουν σε τούτο το ήθος. Σε πιο πρακτικό εργασιακό καθεστώς, φαντάζομαι, παλεύουν οι διάφοροι συνεταιρισμοί, που ανακάστηκαν να στριμωχθούν στο στενό νομικό πλαίσιο των αστικών συνεταιρισμών κι απ' τα πιο γνωστά παραδείγματα, επίσης, η ΒΙΟ.ΜΕ. Οι αστικοί συνεταιρισμοί, ωστόσο, δεν κρύβουν την παραμικρή διάθεση να συγκρουστούν με κανένα καθεστώς. Στήνουν την εναλλακτική τους διάθεση, μέσα στα πλαίσια της νομιμότητας, δηλαδή με όρια σαφώς προδιαγεγραμμένα. Έτσι, δεν υπάρχει κανένας φόβος να κάνουν τη διαφορά και κάθε εγχείρηματα μοιάζει καταδικασμένο.

Οι περισσότεροι θα σου πουν, πως τούτο εδώ, να συντηρήσει δηλαδή κανείς μια τέτοια μικρο-κοινωνία, δεν είναι παρά μεγάλες προσδοκίες και πόθοι ευσεβείς. Το Σύστημα έχει προβλέψει τα πάντα και σε κάθε σου βήμα θα το βρίσκεις αντιμέτωπο.

Η απάντησή μου είναι ξεκάθαρη: μακάρι να 'ταν το Σύστημα, μόνο, το πρόβλημα. Στην πραγματικότητα, είμαστε οργανωτικά παντελώς αδαείς και ηλίθιοι. Ανίκανοι να στήσουμε ένα μηχανισμό της προκοπής, ένα μηχανισμό μιας στοιχειώδους λειτουργικότητας και έκτασης. Στην πράξη, δεν υπάρχει ούτε μια οργάνωση με σοβαρή... οργάνωση. Αν υπήρχε έστω και μία πολιτική ομάδα με την οργάνωση και την πειθαρχία μιας κοινής πολυεθνικής θα σάρωνε και τα βρακιά μας. Μπαίνοντας π.χ. σ' ένα ΙΚΕΑ κι αν αφήσεις την πολιτική κριτική στην άκρη,  δε μπορείς παρά να θαυμάσεις το μέγεθος και την αποδοτικότητα ενός παρόμοιου εγχειρήματος. Ας δοκιμάσουμε, λοιπόν, πρώτα τη σοβαρή οργάνωση - κι όχι να ψάχνουμε παρασκευή βράδυ ποιος θα μοιράσει φυλλάδια την επομένη - κι αν πάλι αποτύχουμε, τότε ας είναι, ρίχνουμε και μία επανάσταση να δέσει η μπεσαμέλ.

Και ειρωνεύομαι δικαιότατα: αντί να βλέπουμε το βαθμό ανικανότητας για μια συνεννόηση της προκοπής, στο σήμερα, ονειρευόμαστε λειτουργικές μετ-επαναστατικές κοινωνίες. Να μας κλαίνε οι ρέγγες, δηλαδή. Άμα έχει κανείς τα εφόδια, τη βούληση, την ικανότητα και τη δυναμική, γιατί δεν τα βάζει σήμερα στην πράξη; Έλα μου ντε. Η ερώτηση είναι καθαρά ρητορική. Από την άλλη, αν η ζωή και η δράση σου γίνουν ζωντανά παράδειγματα των ιδεών και του ήθους σου (κάτι που δεν είναι ελπίδα να εκδηλωθεί, όσο εξακολουθεί ο εργασιακός διχασμός, για τον οποίο μίλησα νωρίτερα), ίσως φτάσεις να γίνεις πυρήνας έλξης και αρχή μαζικότητας. Κι αν, κάποτε, τα πράγματα πάνε κατευχήν κι επιτευχθεί μάζα κρίσιμη, οι δυναμικές αυτές ομάδες, πλέον καλά οργανωμένες και πολυπληθείς, θα μπορούν ν' ασκούν πολιτική πίεση και να διαμορφώνουν το υπάρχον καθεστώς, με τρόπους απροσπέλαστους στην προ-οικονομία. Όμως, ούτε παίκτες είμαστε, ούτε τάβλι ξέρουμε. Το μόνο που ξέρουμε είναι να ωρυόμαστε και να βροντάμε τα πούλια στον αέρα - στη θέα μάλιστα μιας ήττας, που είναι ξεκάθαρα όλη δική μας.

Προς το παρόν, μιζέρια. Βλέπεις, για παράδειγμα, το κομμουνιστικό ή άλλο αριστερό κόμμα να οργανώνει επιχειρήσεις με φιλοσοφία διαφορετική απ' την καπιταλιστική ή να πίεσαν ποτέ πολιτικά, ώστε να θεσμοθετηθεί ένα μικρό εμβαδόν αυτονομίας; Βλέπεις μήπως στο αντίπαλο δέος, τους πατριώτες και τους εθνικόφρονες ν' αγαπούν την ελληνική γλώσσα, τη σκέψη, τη φιλοξενία, τη μετοχικότητα, το ευ αγωνίζεσθαι ή ό,τι άλλη αρετή είθισται ν' αποδίδεται σ' αυτή την ασυναρτησία, που καλούμε ελληνικότητα; Βλέπεις μήπως τους Αναρχικούς να δημιουργούν κολεκτίβες σοβαρές, με διάθεση απαγκίστρωσης απ' την κρατική μέγγενη, ειδικά σήμερα που η τεχνολογία και το διαδίκτυο θα έδινε τη δυνατότητα ν' απαλλοτριώσεις ένα μικρό χωριό και να του δώσεις ζωή απ' το μηδέν, μ' εναλλακτικές τεχνολογίες, παραγωγή κι εθελοντισμό που να πιάνει τόπο; Βλέπει, τέλος πάντων, κανείς κανέναν άλλο να χτίζει κάτι της προκοπής, κάτι που να πατά στην κοινωνία ετούτη κι όχι στους κήπους της Εδέμ; Κι έπειτα να παλέψει για δαύτο, να το κρατήσει ζωντανό, κόντρα στο Σύστημα και την καταστολή, που πιθανότατα επιχειρήσει το τελευταίο;

Απ' την άλλη, πάλι, υπάρχει ένα απίστευτο πλήθος ανθρώπων που, μέσα στα πλαίσια πάντα του Συστήματος, παλεύει όπως καταλαβαίνει, οργανώνεται όσο μπορεί, θυσιάζεται όσο αντέχει, για ένα σωρό στόχους, οι οποίοι θα προκαλούσαν φυσικά αποστροφή στους καθαρόαιμους επαναστατικούς κύκλους, μόνο και μόνο γιατ' είναι «συστημικοί». Δεν υπάρχει, όμως, κανένας απολύτως λόγος να υποτιμήσω π.χ. τη «φιλανθρωπία» μιας αγνής καρδιάς της εκκλησίας, που ξημεροβραδιάζεται στην παροχή συσσιτίων (ή ό,τι άλλο), σε σχέση με την «κοινωνική» προσφορά μιας αγνής αναρχικής κουζίνας. Απ' την άγονη πολιτική της δεύτερης δε μπολιάζεται τίποτα, μ' απ' την αγνή προσφορά της ο κόσμος όλος. Αν αφήσεις το πολιτικό - με τη στενή του έννοια, της συνήθειας και της ιδεολογίας - αυτό που μένει δεν είναι ούτε μηδενικό, ούτε ασήμαντο, μα καθαρό σα κρυστάλλινο νάμα. Αυτό που μένει στο τέλος της ημέρας, ως ήθος, είναι η προσφορά του εαυτού κι όλα τα υπόλοιπα τ' ακούω βερεσέ. Δεν υπάρχει κανένας λόγος, δυο τέτοιες καρδιές να μη φτιάξουνε κοινό μέτωπο, στο μήκος ή το πλάτος, που συνταιριάζουν. Μήτε ο αναρχικός χρειάζεται να παρατήσει το γλιφιτζούρι της αθεΐας του, μήτε ο θρησκευάμενος απειλείται με καμια ρετσινιά του Καίσαρος. Η αποστροφή του αριστερού χώρου προς τη θρησκευτική μαφία των παπάδων, δεν έχει καμία απολύτως σχέση - ούτε φυσικά επιχειρήματα - κατά οποιασδήποτε πίστης καθαυτής. Η αθεΐα τους είναι κούφιο γράμμα και νεκρή παράδοση. Την κουβαλάνε από στείρο συντηρητισμό, μόνο και μόνο, επειδή έτσι κάνανε πάντα οι αριστεροί, επειδή το 'πε ο Μαρξ ή το 'χε τατουάζ ο Λένιν στον ποπό του, αντί να βάλουν το μυαλό τους κάτω και να κρίνουν πόσο άσχετο είναι το ένα θέμα με το άλλο.

Πιάνουμε και ρίχνουμε όλο το βάρος σ' αιτίες χωρισμού, παρά σε αφορμές ενότητας. Ως εκ τούτου, καταντούμε ζωολογικός κήπος από χωριστά όργανα, καθένα λειτουργικό από μόνο του in vitro, παρά ολάκερος ζωντανός οργανισμός, ακέραιο και πλήρες πολιτικό σώμα που ανασαίνει βαθιά και πάλλεται από επιθυμία και δύναμη ν' ανθίσει.